از زمانی که هواپیما‌ ساخته شده و به وسلیه قدرت‌طلبان برای تجاوز و کشتار مورد استفاده قرار گرفت نیازی ضروری در تمام جهان به وجود آمد؛ نیاز آن بود که باید وسیله‌ای ساخته می‌شد تا ورود پرنده‌های دشمن را رصد می‌کرد.

این موضوع طراحان را به فکر فرو برد تا این که در سال ۱۹۰۶ میلادی آلمانی‌ها توانستند اولین نمونه رادار‌های امروزی را بسازند که با برخورد امواج به مانع و بازتاب آن شی پرنده شناسایی می‌شد، اما روند توسعه تجهیزات نظامی با پیشرفت تکنولوژی چنان سرعتی داشت که طراحان و سازندگان رادار هم ناگزیر مجبور به ساخت رادار‌های پیشرفته‌تر شدند.

رادار‌هایی که بتواند جنگنده‌های دشمن را شناسایی کنند آن هم جنگنده‌هایی که این روز‌ها دیگر رادارگریز شدند؛ از این رو رادار‌های فوق‌پیشرفته امروزی ساخته شدند و جمهوری اسلامی ایران هم که بعد از پیروزی انقلاب سال ۵۷ همواره مورد هجوم دنیا قرار داشت و با تجربیات جنگ ۸ ساله با عراق از همان سال‌های نخست کار ساخت رادار‌ها با طول موج‌های مختلف را در دستور کار قرار داد و در این راه موفقیت‌های خوبی را به دست آورد.

رادار ملی اولین چشم بینای ایرانی

پس از جنگ تحمیلی متخصصان کشور به این نتیجه رسیدند که باید زمینه ساخت راداری دیجیتالی را در داخل کشور فراهم کنند که نتیجه آن در سال ۱۳۷۷ به ساخت راداری با برد ۴۵۰ کیلومتر با نام رادار ملی شد؛ این رادار علاوه بر برد بالا، تفکیک‌پذیر فاصله‌ای و زاویه‌ای بسیار خوب برای پوشش توانست وابستگی ایران را از کشور‌های خارجی قطع کند که این امتیازی ویژه محسوب می‌شود.

از دیگر مزیت‌های رادار ملی راحتی کار برای تیم فنی و فرآیند تعمیراتی است چرا که این رادار که با دانش بومی ساخته و از فناوری پیشرفته بهره می‌برد و به سرعت عیب‌یابی و رفع عیب می‌شود و از طرفی این رادار شرایط آسایش را برای کابر فراهم می‌کند و فردی که از این رادار بهره‌بردای می‌کند قادر است به راحتی اهداف مورد نظر را از اهداف ثابت تشخیص دهد.

اتصال فوری و راحت به شبکه مکانیزه و یکپارچه پدافند هوایی کشور نیز دیگر ویژگی رادار ملی است، اما مهم‌ترین شاخصه این رادار که آن را از سایر تولیدات داخل متمایز می‌کند موضوع سرعت در شروع به کار است؛ محدودیت‌های رادار ملی در تمامی زمینه‌ها به خصوص محدودیت راه‌اندازی از سایر رقبای داخلی و خارجی کمتر است.

از طرف دیگر این رادار امتحان خود را در تمامی شرایط جوی از کوهستان تا کویر پس داده و کمترین خطا را نشان داده است؛ این مزیت‌ها باعث شده تا رادار ملی به راداری پرکاربرد در کشور تبدیل شود و با اتصال و انتقال اطلاعات به مراکز فرماندهی و آتشبار‌های عملیاتی این توان را به نیرو‌های عمل کننده می‌دهد تا در سریع‌ترین زمان بهترین پاسخ را به هر تجاوزی بدهند.

برد این رادار باعث شده تا در رده رادار‌های برد بلند هشدار زودهنگام قرار گیرد و از طرفی، چون آنتن آن ساختاری سه تکه و میله‌ای- شبکه‌ای دارد از حجم آن کم شده و مقاوت آن در مقابل باد افزایش یافته است؛ رادار ملی ثابت است و در مواضع مشخص نصب شده، اما این احتمال هم وجود دارد که با پیشرفت جوانان کشور در امر ساخت تجهیزات؛ نمونه نیمه متحرک یدک شونده آن نیز ساخته شده باشد.

رویت موشک‌های کروز و پهپاد‌ها با خانواده راداری کاشف

پس از رادار ملی که اولین رادار ایرانی بود متخصصان با انگیزه‌تر از قبل کار ساخت را به پیش بردند که نتیجه آن تولید خانواده راداری کاشف شد؛ متخصصان در ابتدا رادار کاشف ۱ را ساختند که کاملا متحرک، میان‌برد و در باند S. با بردی در حدود ۱۵۰ کیلومتر و سقف پوشش ۱۴ کیلومتر است.

کاشف ۱ که به نام TM-ASR-۱ نیز معروف است با توان خروجی ۸۰۰ کیلووات راداری ۲ بعدی است که با ۲ مشخصه فاصله مستقیم و زاویه هدف را می‌سنجد و با نمایش مختصات x. و y. اطلاعات مربوط به فاصله افقی و ارتفاع اهداف را نشان می‌دهد؛ با توجه به برد کاشف ۱ می‌توان آن را رادار هشدار ثانویه در فرایند کشف اهداف دانست، اما به خاطر طول امواج این رادار می‌تواند اهداف با سطح مقطع پایین مانند پهپاد‌های کوچک و موشک‌های کروز را شناسایی کند و از طرفی هم برای عملکرد بهتر به سامانه مقابله با جنگ الکترونیکی مجهز شده است.

آنتن این رادار از نوع سهموی است که قابیلت گردش ۳۶۰ دارد و می‌تواند بر اساس موقعیت و تهدیدات موجود بین ۳ تا ۱۲ دور در دقیقه بزند، اما یکی از نکات مهم در کاشف ۱ این است که این رادار می‌تواند نقشه‌ای از محیط سطحی خود تهیه و مناطق حساس را در نمایشگر‌های مخصوص نشان دهد.

یکی دیگر از ویژگی‌های کاشف ۱ این است که می‌تواند بیش از ۱۰۰ هدف را کشف و در همین زمان ۲۰ مورد را ردگیری کند که این میزان در نمونه‌های مشابه کمتر است، اما بی شک می‌توان ویژگی اصلی آن را قابلیت جابه‌جایی دانست؛ تمامی تجهیزات و خدمه رادار در یک خودور حامل مستقر شده و می‌تواند در کمتر از ۳۰ دقیقه عملیاتی و یا از چرخه عملیات خارج و آماده حرکت شود که این موضوع باعث تحرک بالای این سامانه می‌شود.

فاصله بروز ایراد در کاشف ۱ بیش از ۱ هزار ساعت است که در کمتر از ۳۰ دقیقه هم رفع ایراد می‌شود و می‌تواند در محیطی با سرعت باد ۲۵ متر بر ثانیه و رطوبت ۹۵ درصد کار کند که این موضوع توان رزمی نیرو‌های پدافندی را افزایش می‌دهد، اما پرنده‌های دشمن زمانی متوجه خطر اصلی می‌شوند که بداند نمونه جدید این رادار هم با نام کاشف ۲ ساخته شده است.

در نمونه ۲ این رادار با بهینه‌سازی کاشف ۱ برد به ۲۰۰ کیلومتر افزایش یافته که این یعنی افزایش ۳۳ درصدی برد نسبت به نمونه اول، اما در کاشف ۲ برای تمامی فناوری‌ها از حالت جامد استفاده شده که باعث افزایش قابلیت‌های عملیاتی و همچنین افزایش اطمینان‌پذیری زیرسامانه‌ها می‌شود که در نتیجه آن زمان بروز ایراد در کاشف ۲ بیشتر از نمونه اولیه شد.

مهم‌ترین تفاوت کاشف ۲ با کاشف ۱ در نوع آنتن آن است؛ آنتن نمونه دوم به جای یکپارچه بودن مشبک بوده که این موضوع جرم کمتری را ایجاد می‌کند و در نتیجه توان الکتریکی کمتری برای چرخش مورد نیاز خواهد که باعث می‌شود دوام اجزای متحرک بیشتر و مقاومت رادار در برابر باد بهبود پیدا کند؛ تنها نقطه مشترک دو رادار این است که آنتن هر دو از ۳ بخش تشکیل شده که در حین حرکت از هم باز می‌شوند و در طرفین و بالای خودرو قرار می‌گیرند.

اگر چه این رادار تجربه اول ایران در ساخت چنین تجهیزاتی بود، اما همیشه ایرانی‌ها ثابت کردند وقتی به علم ساخت سلاحی دست پیدا کنند تا پیشرفته‌ترین نمونه آن را نسازند دست از کار نمی‌کشند، فقط باید زمان داد تا نتیجه کار را دید.